Na blogu w dziale „język” była już mowa o pochodzeniu dialektu salentino, jego wymowie oraz podstawach gramatyki. Po tym absolutnie bazowym wstępie przyszedł czas na czasownik, bez którego trudno byłoby sklecić jakiekolwiek zdanie 😉
Dialekt salentino jest – z czasownikowego punktu widzenia – o wiele bardziej user friendly niż standardowy włoski, gdyż jest przy nim mniej nauki. Odpada na przykład wkuwanie form czasu przyszłego, który nie występuje jako osobne zjawisko gramatyczne, a w jego charakterze świetnie spełnia się po prostu czas teraźniejszy (który zresztą ma podobne zastosowanie i w ogólnym włoskim). To nie koniec dobrych wiadomości; Salentyńczycy nie zawracają sobie za bardzo głowy ukochanym przez moich Uczniów trybem congiuntivo; trybu rozkazującego też używają wybiórczo; rzadko kiedy nasze uszy uświadczą imiesłowów czasu teraźniejszego. Prawdziwy hit jednak dopiero nadchodzi… Uczący się włoskiego wiedzą aż za dobrze, że prędzej czy później nadchodzi taki moment, kiedy przez jakiś czas (na szczęście raczej krótki) dyżurnym pytaniem, które wręcz nie daje im spać po nocach, jest: „Być czy mieć?”. Nie chodzi tu bynajmniej o rozważania natury filozoficznej, tylko o poprawne użycie właściwego czasownika posiłkowego przy tworzeniu czasów złożonych (jak np. Passato Prossimo).
Być czy mieć, oto jest pytanie…
Dla Salentyńczyków ów problem w ogóle nie istnieje, bowiem dialekt okazuje się materialistą i czasy złożone tworzy z avere (mieć). Niekiedy przy czasownikach ruchu usłyszymy (tudzież zobaczymy) posiłkowe essere (być), ale avere jest równie „poprawne” z punktu widzenia salentino.
Ot, jeden z przykładów…
Dobrze, dość teoretyzowania, czas przejść do konkretów, czyli przyjrzeć się odmianie kilku czasowników. Są naprawdę urocze, zwłaszcza jak się je czyta na głos 🙂 A, może niektórych dziwić wypisywanie poniżej form czasu passato remoto. Fakt, na Północy Italii używa się go w mowie raczej rzadko, ale na Południu są miejsca, gdzie usłyszymy go o wiele częściej niż passato prossimo, więc niech nikogo nie zdziwią konstrukcje typu: Ieri andai al negiozio. (Zamiast Ieri sono andato al negozio.)
ESSERE (być; ten czasownik wyjątkowo ma wszystkie formy, nawet congiuntivo, co jak co, ale jemu akurat wypada):
Presente / Imperfetto / passato remoto / congiuntivo presente
iou suntu / era (lub eru) / foi / bessu
tie sinti / ieri (lub bieri) / fuesti / biessi
iddhru/iddhra ete / era / foi (lub fosse) / bessa
nui simu / eramu (lub beramu) / fommu / bessamu
ui siti / ieri (ub bieri) / fuestu / biessu
iddhri/iddhre suntu / eranu (lub beranu) / fora (lub fosera) / bessanu
+ participio passato: statu
BIRE czyli avere (mieć)
Presente / Imperfetto / passato remoto / congiuntivo presente
iou aggiu / ia / ibbi / aggia
tie hai (lub ha’) / ivi / isti / aggia
iddhru/iddhra ave (lub ha) / ia / ibbe / aggia
nui imu / iami / immu (lub ibbimu) / imu
ui iti / iu / istu / iti
iddhri/iddhre hanu / ianu / ibbera / aggianu
+ participio passato: utu
SciroccoW standardowym włoskim byłoby: Con questo scrirocco mi si è rovinata la permanente (Przy tym scirocco zniszczyła mi się trwała.), źródło: AmoLecce (FB).
PIERWSZA KONIUGACJA (czasowniki zakończone w bezokoliczniku na – are)
Presente / Imperfetto / passato remoto dla mangiare (jeść)
iou mangiu / mangiava / mangiai
tie mangi / mangiavi / mangiasti
iddhru/iddhra mangia / mangiava / mangiau
nui mangiamu / mangiavamu / mangiammu
ui mangiati / mangiau / mangiastu
iddhri/iddhre mangianu / mangiavanu / mangiara
+ participio passato: mangiatu
DRUGA KONIUGACJA (czasowniki zakończone w bezokoliczniku na – ere)
Presente / Imperfetto / passato remoto dla vincere (wygrywać)
iou vincu / vincia / vinsi (lub vinzi)
tie vinci / vincivi / vincisti
iddhru/iddhra vince / vincia / vinse (lub vinze)
nui vincimu / vinciamu / vincemmu (lub vinsimu)
ui vinciti / vinciu / vincestu
iddhri/iddhre vincenu / vincianu / vinsera
+ participio passato: vintu
TRZECIA KONIUGACJA (czasowniki zakończone w bezokoliczniku na – ire)
Presente / Imperfetto / passato remoto dla turmire (czyli dormire, spać)
iou tormu / turmia / turmivi
tie tuermi / turmivi / turmisti
iddhru/iddhra torme / turmia / turmiu
nui turmimu / turmianu / turmemmu
ui turmiti / turmie / turmestu
iddhri/iddhre tormenu / turmianu / turmera
+ participio passato: turmutu
CZASOWNIKI NIEREGULARNE (odmiany trzeba się uczyć na pamięć)
FARE (robić)
Presente / Imperfetto / passato remoto
iou fazzu / facia / fici (lub figgi)
tie faci / facivi / facisti
iddhru/iddhra face / facia / fice (lub figge)
nui facimu / faciamu / ficimu
ui faciti / faciu / facistu
iddhri/iddhre facenu / facianu / ficera (lub figgera)
+ participio passato: fattu
+ imperativo: fane (tie)
STARE (być, stać)
Presente / Imperfetto / passato remoto
iou stau / stia / stiesi
tie stai / stivi / stiesti
iddhru/iddhra stai / stia / stese
nui stamu / stiamu / stiesimu
ui stati / stiu / stiestu
iddhri/iddhre stanu / stianu / stesera
+ participio passato: statu
+ imperativo: statte
VITERE (czyli vedere, widzieć)
Presente / Imperfetto / passato remoto
iou visciu / vitia / viddi
tie viti / vitivi / vitisti
iddhru/iddhra vite / vitia / vidde
nui vitimu / vitiamu / viddimu
ui vititi / vitiu / vitestu
iddhri/iddhre vitenu / vitianu / viddera
+ participio passato: vistu
+ imperativo: viti
PUTIRE (czyli potere, móc)
Presente / Imperfetto / passato remoto / congiuntivo
iou pozzu / putia / putivi / pozza
tie pueti / putivi / putisti / puezzi
iddhru/iddhra pote / putia / putiu / pozza
nui putimu / putiamu / putemmu / putimu
ui putiti / putiu / putistu / putiti
iddhri/iddhre potenu / putianu / putera / pozzanu
+ participio passato: pututu
SAPIRE (czyli sapere, wiedzieć)
Presente / Imperfetto / passato remoto / congiuntivo
iou sacciu / sapia / sippi / saccia
tie sai / sapivi / sapisti / sacci
iddhru/iddhra sape / sapia / sippe / saccia
nui sapimu / sapiamu / sippimu / sapimu
ui wapiti / sapiu / sapisti / sapiti
iddhri/iddhre sapenu / sapianu / sippera / saccianu
+ participio passato: saputu
SSIRE (czyli uscire, wychodzić)
Presente / Imperfetto / passato remoto
iou iessu / ssia / ssivi
tie iessi / ssivi / ssisti
iddhru/iddhra iesse / ssia / ssiu
nui ssimu / ssiamu / ssemmu
ui ssiti / ssiu / ssestu
iddhri/iddhre iessenu / ssianu / ssera
+ participio passato: ssutu (lub bissutu)
ESCOCóż, język zmienia się z każdym przejechanym kilometrem i już poniżej Lecce na proste “Wychodzę” możemy usłyszeć co powyżej 🙂 Źródło: AmoLecce (FB).
ULIRE (czyli volere, chcieć)
Presente / Imperfetto / passato remoto
iou oggiu / uia / uesi
tie uei / ulivi / ulisti
iddhru/iddhra ole / ulia / ose
nui ulimu / uliamu / ulemmu
ui uliti / uiu / ulistu
iddhri/iddhre olenu / ulianu / osera
+ participio passato: ulutu
SCIRE (czyli andare, iść)
Presente / Imperfetto / passato remoto / congiuntivo
iou vau / scia / scivi / bbau
tie vai / scivi / scisti / bbai
iddhru/iddhra vai / scia / sciu / vascia
nui sciamu / sciamu / scemmu / sciamu
ui sciati / sciu / scestu / sciati
iddhri/iddhre vanu / scianu / scera / vascianu
+ participio passato: sciutu
+ imperativo: vane
ŚlimakTen ślimak zdecydowanie nie korzysta z dialektu północnej części Salento (Chi va piano, va sano e va lontano.), źródło: AmoLecce (FB).
CZASOWNIKI NIEOSOBOWE (odmiana – na szczęście – niepełna, istnieje 3. osoba l. pojedynczej, podaję presente, imperfetto oraz passato remoto)
CHIOVERE (czyi piovere, padać [o deszczu]): chiove / chiuvia / chiobbe
LAPITISCIARE (czyli grandinare, padać [o gradzie]): lapitiscia / lapitisciava / lapitisciau
TRUNARE (czyli tuonare, grzmieć): trona / trunava / trunau
BISUGNARE (czyli bisognare, trzeba): bisogna / bisugnava / bisugnau
SłownikProszę bardzo, fragment słownika salentyńskiego. Źródło: Fondazione Terraz d’Otranto.
Ot, i tak to się sprawy mają z czasownikiem. Wypisując te wszystkie formy, zdałam sobie sprawę, że może liczebnie jest ich faktycznie mniej niż w standardowym włoskim, ale są – moim zdaniem – o wiele trudniejsze do opanowania. Przecież wszystkie brzmią prawie tak samo – byłoby to dużym plusem, gdyby nie fakt, że brzmią podobnie dla różnych osób w różnych czasach… Ech…
Czeka nas jeszcze przeprawa z przysłówkiem, a później już słownictwo i płynna konwersacja 😉 Słyszymy się za tydzień! Ciau!
PS. Przy pisaniu dzisiejszego tekstu nieodzowną pomocą, jak zwykle, okazała się książka Italo Passante „Idioma della mia gente”.
