Czas na czasownik

0
791
Rate this post

Na blogu w dziale „język” była już mowa o pochodzeniu dialektu salentino, jego wymowie oraz podstawach gramatyki. Po tym absolutnie bazowym wstępie przyszedł czas na czasownik, bez którego trudno byłoby sklecić jakiekolwiek zdanie 😉

Dialekt salentino jest – z czasownikowego punktu widzenia – o wiele bardziej user friendly niż standardowy włoski, gdyż jest przy nim mniej nauki. Odpada na przykład wkuwanie form czasu przyszłego, który nie występuje jako osobne zjawisko gramatyczne, a w jego charakterze świetnie spełnia się po prostu czas teraźniejszy (który zresztą ma podobne zastosowanie i w ogólnym włoskim). To nie koniec dobrych wiadomości; Salentyńczycy nie zawracają sobie za bardzo głowy ukochanym przez moich Uczniów trybem congiuntivo; trybu rozkazującego też używają wybiórczo; rzadko kiedy nasze uszy uświadczą imiesłowów czasu teraźniejszego. Prawdziwy hit jednak dopiero nadchodzi… Uczący się włoskiego wiedzą aż za dobrze, że prędzej czy później nadchodzi taki moment, kiedy przez jakiś czas (na szczęście raczej krótki) dyżurnym pytaniem, które wręcz nie daje im spać po nocach, jest: „Być czy mieć?”. Nie chodzi tu bynajmniej o rozważania natury filozoficznej, tylko o poprawne użycie właściwego czasownika posiłkowego przy tworzeniu czasów złożonych (jak np. Passato Prossimo).

Być czy mieć, oto jest pytanie…

Dla Salentyńczyków ów problem w ogóle nie istnieje, bowiem dialekt okazuje się materialistą i czasy złożone tworzy z avere (mieć). Niekiedy przy czasownikach ruchu usłyszymy (tudzież zobaczymy) posiłkowe essere (być), ale avere jest równie „poprawne” z punktu widzenia salentino.

Ot, jeden z przykładów…

Dobrze, dość teoretyzowania, czas przejść do konkretów, czyli przyjrzeć się odmianie kilku czasowników. Są naprawdę urocze, zwłaszcza jak się je czyta na głos 🙂 A, może niektórych dziwić wypisywanie poniżej form czasu passato remoto. Fakt, na Północy Italii używa się go w mowie raczej rzadko, ale na Południu są miejsca, gdzie usłyszymy go o wiele częściej niż passato prossimo, więc niech nikogo nie zdziwią konstrukcje typu: Ieri andai al negiozio. (Zamiast Ieri sono andato al negozio.)

ESSERE (być; ten czasownik wyjątkowo ma wszystkie formy, nawet congiuntivo, co jak co, ale jemu akurat wypada):

Presente / Imperfetto / passato remoto / congiuntivo presente

iou suntu / era (lub eru) / foi / bessu

tie sinti / ieri (lub bieri) / fuesti / biessi

iddhru/iddhra ete / era / foi (lub fosse) / bessa

nui simu / eramu (lub beramu) / fommu / bessamu

ui siti / ieri (ub bieri) / fuestu / biessu

iddhri/iddhre suntu / eranu (lub beranu) / fora (lub fosera) / bessanu

+ participio passato: statu

BIRE czyli avere (mieć)

Presente / Imperfetto / passato remoto / congiuntivo presente

iou aggiu / ia / ibbi / aggia

tie hai (lub ha’) / ivi / isti / aggia

iddhru/iddhra ave (lub ha) / ia / ibbe / aggia

nui imu / iami / immu (lub ibbimu) / imu

ui iti / iu / istu / iti

iddhri/iddhre hanu / ianu / ibbera / aggianu

+ participio passato: utu

SciroccoW standardowym włoskim byłoby: Con questo scrirocco mi si è rovinata la permanente (Przy tym scirocco zniszczyła mi się trwała.), źródło: AmoLecce (FB).

PIERWSZA KONIUGACJA (czasowniki zakończone w bezokoliczniku na – are)

Presente / Imperfetto / passato remoto dla mangiare (jeść)

iou mangiu / mangiava / mangiai

tie mangi / mangiavi / mangiasti

iddhru/iddhra mangia / mangiava / mangiau

nui mangiamu / mangiavamu / mangiammu

ui mangiati / mangiau / mangiastu

iddhri/iddhre mangianu / mangiavanu / mangiara

+ participio passato: mangiatu

DRUGA KONIUGACJA (czasowniki zakończone w bezokoliczniku na – ere)

Presente / Imperfetto / passato remoto dla vincere (wygrywać)

iou vincu / vincia / vinsi (lub vinzi)

tie vinci / vincivi / vincisti

iddhru/iddhra vince / vincia / vinse (lub vinze)

nui vincimu / vinciamu / vincemmu (lub vinsimu)

ui vinciti / vinciu / vincestu

iddhri/iddhre vincenu / vincianu / vinsera

+ participio passato: vintu

TRZECIA KONIUGACJA (czasowniki zakończone w bezokoliczniku na – ire)

Presente / Imperfetto / passato remoto dla turmire (czyli dormire, spać)

iou tormu / turmia / turmivi

tie tuermi / turmivi / turmisti

iddhru/iddhra torme / turmia / turmiu

nui turmimu / turmianu / turmemmu

ui turmiti / turmie / turmestu

iddhri/iddhre tormenu / turmianu / turmera

+ participio passato: turmutu

CZASOWNIKI NIEREGULARNE (odmiany trzeba się uczyć na pamięć)

FARE (robić)

Presente / Imperfetto / passato remoto

iou fazzu / facia / fici (lub figgi)

tie faci / facivi / facisti

iddhru/iddhra face / facia / fice (lub figge)

nui facimu / faciamu / ficimu

ui faciti / faciu / facistu

iddhri/iddhre facenu / facianu / ficera (lub figgera)

+ participio passato: fattu

+ imperativo: fane (tie)

STARE (być, stać)

Presente / Imperfetto / passato remoto

iou stau / stia / stiesi

tie stai / stivi / stiesti

iddhru/iddhra stai / stia / stese

nui stamu / stiamu / stiesimu

ui stati / stiu / stiestu

iddhri/iddhre stanu / stianu / stesera

+ participio passato: statu

+ imperativo: statte

VITERE (czyli vedere, widzieć)

Presente / Imperfetto / passato remoto

iou visciu / vitia / viddi

tie viti / vitivi / vitisti

iddhru/iddhra vite / vitia / vidde

nui vitimu / vitiamu / viddimu

ui vititi / vitiu / vitestu

iddhri/iddhre vitenu / vitianu / viddera

+ participio passato: vistu

+ imperativo: viti

PUTIRE (czyli potere, móc)

Presente / Imperfetto / passato remoto / congiuntivo

iou pozzu / putia / putivi / pozza

tie pueti / putivi / putisti / puezzi

iddhru/iddhra pote / putia / putiu / pozza

nui putimu / putiamu / putemmu / putimu

ui putiti / putiu / putistu / putiti

iddhri/iddhre potenu / putianu / putera / pozzanu

+ participio passato: pututu

SAPIRE (czyli sapere, wiedzieć)

Presente / Imperfetto / passato remoto / congiuntivo

iou sacciu / sapia / sippi / saccia

tie sai / sapivi / sapisti / sacci

iddhru/iddhra sape / sapia / sippe / saccia

nui sapimu / sapiamu / sippimu / sapimu

ui wapiti / sapiu / sapisti / sapiti

iddhri/iddhre sapenu / sapianu / sippera / saccianu

+ participio passato: saputu

SSIRE (czyli uscire, wychodzić)

Presente / Imperfetto / passato remoto

iou iessu / ssia / ssivi

tie iessi / ssivi / ssisti

iddhru/iddhra iesse / ssia / ssiu

nui ssimu / ssiamu / ssemmu

ui ssiti / ssiu / ssestu

iddhri/iddhre iessenu / ssianu / ssera

+ participio passato: ssutu (lub bissutu)

ESCOCóż, język zmienia się z każdym przejechanym kilometrem i już poniżej Lecce na proste “Wychodzę” możemy usłyszeć co powyżej 🙂 Źródło: AmoLecce (FB).

ULIRE (czyli volere, chcieć)

Presente / Imperfetto / passato remoto

iou oggiu / uia / uesi

tie uei / ulivi / ulisti

iddhru/iddhra ole / ulia / ose

nui ulimu / uliamu / ulemmu

ui uliti / uiu / ulistu

iddhri/iddhre olenu / ulianu / osera

+ participio passato: ulutu

SCIRE (czyli andare, iść)

Presente / Imperfetto / passato remoto / congiuntivo

iou vau / scia / scivi / bbau

tie vai / scivi / scisti / bbai

iddhru/iddhra vai / scia / sciu / vascia

nui sciamu / sciamu / scemmu / sciamu

ui sciati / sciu / scestu / sciati

iddhri/iddhre vanu / scianu / scera / vascianu

+ participio passato: sciutu

+ imperativo: vane

ŚlimakTen ślimak zdecydowanie nie korzysta z dialektu północnej części Salento (Chi va piano, va sano e va lontano.), źródło: AmoLecce (FB).

CZASOWNIKI NIEOSOBOWE (odmiana – na szczęście – niepełna, istnieje 3. osoba l. pojedynczej, podaję presente, imperfetto oraz passato remoto)

CHIOVERE (czyi piovere, padać [o deszczu]): chiove / chiuvia / chiobbe

LAPITISCIARE (czyli grandinare, padać [o gradzie]): lapitiscia / lapitisciava / lapitisciau

TRUNARE (czyli tuonare, grzmieć): trona / trunava / trunau

BISUGNARE (czyli bisognare, trzeba): bisogna / bisugnava / bisugnau

SłownikProszę bardzo, fragment słownika salentyńskiego. Źródło: Fondazione Terraz d’Otranto.

Ot, i tak to się sprawy mają z czasownikiem. Wypisując te wszystkie formy, zdałam sobie sprawę, że może liczebnie jest ich faktycznie mniej niż w standardowym włoskim, ale są – moim zdaniem – o wiele trudniejsze do opanowania. Przecież wszystkie brzmią prawie tak samo – byłoby to dużym plusem, gdyby nie fakt, że brzmią podobnie dla różnych osób w różnych czasach… Ech…

Czeka nas jeszcze przeprawa z przysłówkiem, a później już słownictwo i płynna konwersacja 😉 Słyszymy się za tydzień! Ciau!

PS. Przy pisaniu dzisiejszego tekstu nieodzowną pomocą, jak zwykle, okazała się książka Italo Passante „Idioma della mia gente”.